In dit onderdeel gaan we in op brede welvaart, de macro-economische en financiële ontwikkelingen en hoe die de Amersfoortse begroting beïnvloeden. De wereld staat immers niet stil. Ontwikkelingen elders in de wereld hebben invloed op inwoners en bedrijven in Amersfoort, en op ons beleid. Wanneer we het hebben over macro-economische ontwikkelingen, kijken we breder dan de ‘financiële’ economie. Het begrip brede welvaart helpt daarbij. ‘Brede welvaart betreft de kwaliteit van leven hier en nu, en de mate waarin deze ten koste gaat van de brede welvaart van latere generaties of van die mensen elders in de wereld’ (CBS ). In de brede welvaart staat de mens centraal en gaat het om de keuzevrijheid die mensen hebben en om de gevolgen van hun keuzes op anderen (nu, later en elders). Daarbij zijn we onderdeel van een groter geheel. Zo kan ook het verband tussen brede welvaart en de Sustainable Development Goals inzichtelijk worden gemaakt, zie onderstaande figuur.
Bron: Brede Welvaart, CBS
Wanneer we kijken naar brede welvaart dan zien we dat Amersfoort er relatief goed voor staat. In de laatste 'Atlas voor gemeenten' scoort Amersfoort een mooie 59e positie van alle 342 gemeenten als het gaat om aantrekkelijke gemeente om te wonen. Daarbij kijkt men o.a. naar de afstand tot openbaar groen, sportvoorzieningen, scholen, winkels, etc. Ook scoren we goed op de sociaal economische index. Onze bevolking is relatief goed en hoog opgeleid. De sociale voorzieningen zijn relatief gezien op peil en de gezondheidsverwachtingen zijn relatief goed. Maar we hebben nog heel wat stappen te zetten om gezondheidsverschillen tussen groepen te verkleinen en kansengelijkheid en bestaanszekerheid te vergroten. Deze doelstellingen in het sociaal domein monitoren we in de Monitor Inclusieve Stad. Het aantal woningzoekenden is nog hoog. Daar bouwen we ook woningen voor. Dat leidt echter wel tot een hoger bebouwd oppervlak in de stad. Het aantal werklozen in Amersfoort ligt onder het landelijk gemiddelde. Als het gaat om de brede welvaart, scoort Amersfoort dus overwegend goed. En een hoge brede welvaart zorgt ervoor dat men zich overwegend goed voelt in de stad, wat weer goed is voor het welbevinden van onze inwoners.
Kijkend naar de macro-economie: na de inval van Rusland in Oekraïne op 24 februari 2022 schoot wereldwijd de inflatie omhoog. Ook in Amersfoort hadden en hebben we daar last van. Alles werd duurder: het onderhoud, nieuwbouw en vooral ook energie. Om de inflatie te beteugelen, heeft de Europese Centrale Bank het afgelopen jaar diverse malen de rente verhoogd. Was het lenen van geld begin 2021 nog nagenoeg 'gratis', momenteel kost het rond de 4% om eenzelfde lening af te sluiten. De kosten van een lening zijn hiermee meer dan verviervoudigd in een korte tijd. Onze investeringsopgave wordt hiermee ook duurder. Hoge inflatie en hoge rentes vertalen zich doorgaans door in hogere lonen. De huidige CAO voor gemeenteambtenaren loopt tot en met het eerste kwartaal van 2025. Omdat de inflatie momenteel nog hoog blijft in Nederland (3,7% in juli 2024 ten opzichte van juli 2023) blijven de loonstijgingen ook hoog. Ze houden doorgaans gelijke tred met de inflatie (of liggen daar iets boven), om te voorkomen dat het dat het reële inkomen van werknemers daalt. Omdat de huidige CAO 31 maart 2025 afloopt, weten we nog niet hoe hoog de kosten voor de gemeentelijke begroting 2025 zullen zijn. Vooralsnog houden we rekening met een stijging van 3,5% (inclusief de ontwikkeling van de sociale premies). Daarmee zitten we iets hoger dan de ramingen van het Centraal Planbureau (CPB) die doorgaans wat behoudender raamt.
De vorige kabinetten hebben voor behoorlijke financiële problemen bij de gemeenten gezorgd. We krijgen in totaal ruim € 3 miljard minder aan inkomsten van het Rijk. Het nieuwe kabinet lost de financiële problemen van de gemeenten niet op. Voor de groei van het gemeentefonds zijn we voortaan afhankelijk van de groei van de economie uit het verleden. Maar uit de baten van die extra groei uit het verleden, moeten we onze eigen toekomstige groei (van het aantal woningen, wegen, groen, scholen, etc.) betalen. En omdat de vergrijzing sneller gaat dan de groei van de economie, zijn we jaarlijks daar een steeds groter deel van onze uitgaven aan kwijt, waardoor er minder overblijft voor de rest van de begroting. Het afgelopen jaar hebben we daarom al een ombuigingsoperatie in gang gezet ter grootte van € 24 miljoen. Die blijkt echter nog niet voldoende, omdat er vanwege allerlei kostenstijgingen in combinatie met het financiële ravijn, er meerjarig nog steeds een structureel tekort is in onze begroting. Daar komt bij dat het kabinet de specifieke uitkeringen met een korting van 10% wil overhevelen naar het gemeentefonds. De kans bestaat dat de overheveling niet doorgaat, maar de korting wel blijft staan, wat onze financiële problemen nog eens vergroot.
Bron: cMEV, Centraal Planbureau
Het Centraal Planbureau (CPB) raamt voor de komende jaren een lichte aanhoudende economische groei. In laatste raming van het Centraal Planbureau uit augustus blijkt een economische groei van 0,6% in 2024 en 1,6% in 2025. De inflatie daalt volgens het CPB van 3,6% dit jaar naar 3,2% in 2025. De huizenprijzen blijven landelijk, maar ook in de regio Amersfoort naar verwachting verder stijgen: de (hypotheek)rente lijkt op een voorlopig hoogtepunt te zijn beland en gaat dalen. Daarnaast blijft de vraag naar woningen groter dan het aanbod, ook al ligt het bouwvolume in Amersfoort met gemiddeld 1.000 nieuwe woningen per jaar relatief hoog. Na een paar jaar van daling, laat de koopkracht van de huishoudens weer een stijgende trend zien. In 2024 stijgt de koopkracht nog met 2,5%; in 2025 neemt de koopkracht nog eens met 1,1% toe. De oorzaak van de stijgende koopkracht ligt bij de loonstijgingen. De lonen stijgen harder dan de inflatie, waardoor huishoudens onder aan de streep beter af zijn. Volgens het CPB is daarmee de koopkrachtdaling na de inflatiegolf van een paar jaar geleden ingelopen.
Het aantal mensen in armoede daalt. Vooral dankzij de hogere huurtoeslag. Leefde een paar jaar geleden nog bijna 6% van de Nederlanders onder de armoedegrens; in 2025 is dat gedaald naar 4,1%. Dat is nog steeds te hoog, want het ideaalbeeld is 0%.
De werkloosheid loopt iets op, maar blijft historisch laag. De werkloosheid stijgt van 3,6% in 2023 naar 3,7% in 2024 en 3,9% in 2025.
Als klein land zijn we als Nederland sterk afhankelijk van het buitenland. Kleine ontwikkelingen in het buitenland kunnen grote gevolgen hebben voor de Nederlandse economie. Zo vormden in het verleden de handelsoorlogen tussen de Verenigde Staten en China een serieuze bedreiging voor de hoge economische groei in Europa en in Nederland. Nu beperkt en bedreigt de ontregelde wereldhandel, de oorlog in de Oekraïne en de dreiging tussen China en Taiwan de mondiale economische groei en dus ook de groei in de Eurozone. Daarnaast zien we dat de arbeidsproductiviteit in Nederland afneemt en zich op het laagste punt sinds jaren bevindt. Een dalende arbeidsproductiviteit (we worden steeds minder productief als land) leidt doorgaans ook tot een lagere economische groei, tenzij dit effect tenietgedaan wordt door een hogere groei van de beroepsbevolking.
Het EMU-tekort van het Rijk is in 2024 2,2% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) en ontwikkelt zich (zonder beleidsmatige ontwikkelingen) naar een tekort van 2,6% van het BBP in 2025. Daarmee ligt het tekort ruimschoots binnen de in Europees verband afgesproken norm van 3%. Wanneer het kabinet echter bij Prinsjesdag nieuwe uitgaven raamt of belastingtegenvallers presenteert, kan dit tekort verder oplopen richting of boven de Europese norm van 3%. Het oplopende EMU-tekort zorgt ervoor dat de staatsschuld toeneemt van 45,3% in 2024 naar 46,9% in 2025. Ook hier geldt dat de staatsschuld zich anders kan gaan ontwikkelen op grond van besluitvorming van het kabinet over de Miljoenennota.
Naast de wisselende vooruitzichten voor de Nederlandse economie in zijn geheel, is er weinig reden om optimistisch te zijn over de gemeentelijke financiën. De groei van het gemeentefonds was de afgelopen jaren hoog, maar in 2025 krijgen we een eenmalige korting van € 675 miljoen in het gemeentefonds in ruil voor een structurele afschaffing van de oploop van de opschalingskorting vanaf 2026 (ook € 675 miljoen. Ondanks dat die opschalingskorting afgeschaft wordt, blijft het financiële ravijn nog steeds bestaan. De groei van het gemeentefonds is beduidend lager dan eerder verwacht. Aan de andere kant nemen de gemeentelijke lasten wel toe (onderhoud, vervangingsinvesteringen, verduurzaming, woningbouw) wat tot een disbalans leidt in de gemeentelijke middelen en taken. Daarmee blijft de toekomst in financiële zin spannend én zorgwekkend. Ons College blijft de ontwikkelingen nauwgezet volgen en zal zo spoedig mogelijk een voorstel tot bijsturing aan uw Raad voorleggen wanneer dat nodig mocht zijn.
Daarnaast merkt ons College op dat ook de gemeente Amersfoort in toenemende maten last heeft van de krapte op de arbeidsmarkt. We merken dat het lastig is om voldoende goed opgeleid personeel te vinden. Dat kan invloed hebben op de uitvoering van de ambities uit deze begroting. Dat geldt overigens niet alleen voor het eigen personeel, maar ook voor de zaken die we uitbesteden bij de aan ons gelieerde partijen, maar ook bij anderen. Aannemers bijvoorbeeld hebben het werk voor het uitkiezen en kunnen dus selectief zijn in het werk dat ze aannemen. Zoals ook uit de Zomerrapportage 2024 bleek, is ook bij diverse partijen sprake van personeelskrapte waardoor werkzaamheden niet uitgevoerd kunnen worden, met alle gevolgen van dien. Dat is een groot risico dat ook voor de uitvoering van de begroting 2025 boven de markt hangt.